Lí do bạn không thể tiết kiệm tiền.Tiền là thứ rất phức tạp. Và cũng là nguồn gốc của nhiều vấn đề.
Tiết kiệm tiền thì lại càng khó. Thât chẳng dễ gì mà vượt qua cám dỗ đi nhà hàng sang trọng, mua sắm và đi du lịch. Đối với những người có mức thu nhập trung bình và dưới mức trung bình, việc tiết kiệm tiền có thể nói là ‘mộng tưởng’.
Nguyên nhân gây khó khăn là gì? Làm thế nào để bạn có thể bắt đầu tiết kiệm tiền?
Làm sao bạn có thể tiết kiệm được tiền?
Câu trả lời là bạn nên nghĩ đến Giá cơ hội ( Opportunity cost).
Hàng ngày bạn thực hiện rất nhiều giao dịch tiền bạc. Bạn mua đồ ăn sáng, quần áo mới, đi nhậu với đồng nghiệp.
Rất khó để luôn nghĩ đến giá cơ hội khi bạn có thể làm được rất rất nhiều việc hoặc đổi lấy rất nhiều thứ bạn cảm thấy bạn bắt buộc phải có được bằng mọi giá. Rất nhiều trường hợp là bạn chẳng nghĩ gì khi quyết định mua một món đồ mới. (Và tất nhiên bản thân mình cũng ít khi nghĩ ngợi gì khi nhìn thấy món mình thích lấp ló cửa kính dụ dỗ mình mang về nhà).
Khi được hỏi ‘nếu bỏ tiền mua món đồ này bạn có biết bạn sẽ từ bỏ cơ hội gì không?”, mọi người sẽ không biết trả lời ra sao. Chúng ta có tầm suy nghĩ rất hạn chế, ví dụ như nếu mình quyết định mua cái áo này thì mình không mua được cái áo kia. Thường những so sánh của chúng ta sẽ bị giới hạn trong cùng một chủng loại và trong cùng một mốc thời gian. Ít ai mà có thời gian để nghĩ rằng bỏ ra 250k mua một cái áo là mình đã mất đi một buổi đi nhậu cùng bạn bè. Càng không có ai nghĩ ra rằng khi bỏ 10 mấy triệu để mua iPhone mới nhất bạn đã mất đi một tháng nghỉ giao lao không phải đi làm và gian nghỉ ngơi hoặc một chuyến đi du lịch cùng gia đình cho mùa hè sắp tới.
Để tiết kiệm cho nghỉ hưu càng khó, vì từ đây đến lúc phải tính toán đến việc nghỉ hưu còn xa ơi là xa. Trong kinh tế học hành vi, hiện tượng này được gọi là hyperbolic discounting.
Một ví dụ của của hyperbolic discounting là con người thường sẽ chọn có được 50k ngay lập tức thay vì nhận được 100k sau một khoảng thời gian. Nói một cách khác con người muốn được sung sướng ngay và ghét sự trì hoãn.
Hai nguyên nhân tâm lí khiến bạn không tiết kiệm tiền được.
Thù lao chậm trễ
(Delayed gratification). Con người rất ghét phải chờ đợi để đạt được sự hài lòng. Chúng ta sẽ cảm thấy sự thõa mạn hơn nếu tiền trở thành một món đồ chúng ta có thể chạm vào hoặc mang ra sử dụng ngay lập tức so với dùng tiền vào những thứ trừu tượng trong tương lai như quỹ hưu.
Nỗi đau khi phải chi trả (Pain of paying).
Tâm lí này chính là nguyên do của cám dỗ thẻ tín dụng.
Khi thanh toán một bữa ăn bẳng thẻ tín dụng, bạn biết là còn khoảng một tháng nữa bạn mới phải thật sự trả tiền nên tâm lí trốn tránh nỗi đau này thường cám dỗ chúng ta trả tiền bằng thẻ tín dụng và xài tiền. Sau đó các khoản chi bằng thẻ tín dụng tích tụ dần khiến cuối tháng bạn không thể nào tin được mình đã xài một khoản tiền lớn như vây.
Để chúng ta có thể có những lựa chọn đúng đắn hơn, Dan Ariely, một nhà kinh tế học hành vi của đại học MIT, Mỹ đưa ra những gợi ý sau:
1. Tạo ra quy định về việc tiết kiệm tiền. Đó có thể là một chính sách của nhà nước, hoặc quy tắc cho bản thân. Tập suy nghĩ là nếu không để dành được mức mình đặt ra thì bạn đã vi phạm quy định. Cha mẹ có thể dạy dỗ con cái về tiết kiệm tiền. Nhà nước và tổ chức, công ty có thể giáo dục công dân, nhân viên.
Nên một trong những cách có thể tăng tiền tiết kiệm của người dân là đăng những bài báo, chia sẻ thông tin những tấm gương (xấu) của những người lớn tuổi mà không có đủ năng lực tài chính cũng như không có nơi nương tựa. Chúng ta sẽ hiểu thêm về những lựa chọn sai lầm của người khác để bản thân có không mắc phải những lỗi lầm tương đương.
Hiện tại văn hóa của người Việt Nam đa phần vẫn là con gái báo hiếu bố mẹ nên chắc nhiều bạn trẻ không hề lo nghĩ gì cho tương lai và cho quỹ hưu của mình sau này. Nhưng vài chục năm nữa, khó có thể dự đoán được cuộc sống sẽ đổi thay như thế nào, nên dù có khó khăn mấy chúng ta ai ai cũng nên có một quỹ tiết kiệm cho riêng mình để có thể yên tâm trong trường hợp có bất trắc nào xảy ra.
https://www.joeplangeinstitute.org/behavioral-economics-help-people-set-money-aside-health/